Ο ''αυτοσκοπός'' της ευτυχίας

Ευτυχία είναι μην έχεις κάποιο σκοπό; Ή να είναι η ευτυχία αυτοσκοπός; Ή μήπως είναι η επίτευξη αυτογνωσίας στον βαθμό όπου η απαλλαγή από τη μάστιγα των αυτοσκοπών επιφέρει από μόνη της την ευτυχία;

Μια τόσο αφηρημένη έννοια, με τόσο έντονο το στοιχείο της υποκειμενικής σκοπιάς, ερμηνείας και αξιολόγησης, είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντικειμενικοποιηθεί και να περιγραφεί χωρίς την ίδια ώρα να απομακρυνόμαστε από το νόημα που παλεύουμε να προσπελάσουμε .Ταυτοχρόνως, πρόκειται για μία έννοια που αισθανόμαστε από τη φύση μας την ανάγκη να προσεγγίζουμε, μήπως κάποια στιγμή καταφέρουμε να την βιώσουμε.

Κάθε φορά που γεγονότα συνταρακτικά, από εκείνα που λειτουργούν ως καταλύτες μας θέτουν σε διαδικασίες αναθεώρησης της οπτικής, τείνουμε να σκεπτόμαστε αν είμαστε πραγματικά ευτυχείς και αν οι στόχοι μας είναι οι κατάλληλοι. Κατάλληλοι για τι;

Η ευτυχία δεν είναι υπολογίσιμη, ούτε εξαγοράζεται από συγκυριακά επιτεύγματα. Αποτυχία δεν είναι η μη επίτευξη μεμονωμένου στόχου, αλλά η αδυναμία αποδοχής της όποιας ''ήττας'' που έχει δυνητικά διδακτικό χαρακτήρα. Επίσης, η ευτυχία δεν συνίσταται στην άθροιση συστατικών στοιχείων, δεν είναι κάτι προβλέψιμο, ούτε σταθμιζόμενο. Το σίγουρο είναι ότι την εξισώνουμε με την επιτυχία, πολλές φορές για να καταλάβουμε ότι η επιτυχία μπορεί να προξενήσει αφόρητη δυστυχία όταν αφορά σε ακατάλληλο στόχο. Και επανέρχομαι: η καταλληλότητα του στόχου περικλείεται στην ικανότητά του να οδηγεί το άτομο σε μία εξελικτική πορεία με θετικό πρόσημο, επιφέροντας ταυτοχρόνως συναισθηματική πληρότητα.

Από την άλλη πλευρά, αρκεί να αναρωτηθεί κάποιος ποια ήταν η τελευταία φορά που ένιωσε ευτυχισμένος για να αποσαφηνισθεί κάπως το ομιχλώδες τοπίο. Πιθανότατα να μην θυμάται καν. Ή μπορεί να προέρχεται από στιγμιότυπα της παιδικής ηλικίας, όπου οι προτιμήσεις διαμορφώνονταν αυτόματα, χωρίς να περιπλέκονται από την δήθεν παντογνωσία που είναι καρπός της ενήλικης λογικής. Μήπως η ευτυχία κατοικεί στην απουσία σκοπού; Όταν η έλλειψη στόχευσης μας απελευθερώνει καθώς μας αποδεσμεύει από το άγχος και δεν ερεθίζει τις ανασφάλειές μας;

Η ανθρώπινη φύση είναι συνυφασμένη με την αναγκαιότητα της συνεχούς προσπάθειας και του αγώνα, όταν παύει να επιχειρεί ,γίνεται μίζερη και χάνει το νόημα. Οι στόχοι που θέτουμε διατηρούν τη σημασία τους ως πηγές νοηματοδότησης και αυτόβουλης δοκιμασίας των δυνατοτήτων και των αντοχών μας. Η σημασία τους αυτή δεν θα πρέπει να επεκτείνεται σε σημείο που να μετατρέπονται σε δείκτες ευτυχίας. Με άλλα λόγια, η επιτυχής υλοποίηση ενός στόχου είναι, σε κάποιες περιπτώσεις και όχι πάντα, αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την ευτυχία. Είναι προτιμότερο να μην παίρνουμε τους εαυτούς μας στα σοβαρά, τότε αντιμετωπίζουμε τους στόχους μας με αυξημένη βαρύτητα και σπουδαιότητα-και όταν εκκινούμε με ταπεινή προδιάθεση, ακόμα και οι μεγαλειώδεις στόχοι μπορούν να προσπελασθούν αναπάντεχα.

Τι συμβαίνει όταν η ευτυχία καθίσταται αυτοσκοπός; Όταν το άτομο αναπτύσσει μία παράλογη προσκόλληση με την εκπλήρωση ενός ιδεώδους, μιας νοητής κατάστασης που έχει βαφτίσει ευτυχία; Αρκετά συχνά, μια τέτοια τάση μπορεί να καταλήξει σε εμμονικό σύνδρομο και το άτομο μονοσήμαντα να επιδιώκει μια ουτοπική οντότητα. Οι αυτοσκοποί θολώνουν την όραση και παρεμποδίζουν την σφαιρικότητά της. Ευτυχία δίχως ισορροπία δυνάμεων προσιδιάζει περισσότερο σε τρέλα. Άλλωστε, η ευτυχία έρχεται πάντα απρόσκλητη, ουδείς μπορεί να επισπεύσει την άφιξή της μόνο και μόνο επειδή έχει ταχθεί εφ' όρου ζωής στην αναμονή αυτής.

Η ευτυχία σαν χαμαιλέων μετουσιώνεται από το ένα στο άλλο, γριφώδης και ακατανόητη, φευγαλέα και ασύλληπτη, δεν καταλείπει περιθώρια περιγραφής και ερμηνείας. Οι συζητήσεις μα και οι σκέψεις(όπως στο παρόν) επί αυτής, καταντούν αφελείς, γραφικές και παρωχημένες.

Η ευτυχία περικλείεται στο παιχνίδισμα μιας στιγμής όπου το άτομο ανταμώνει άφοβα με την αυθεντικότητά του. Μπορεί να βιώνει θλίψη και πόνο ή να αναλώνεται σε μία βουλιμική ρουτίνα. Εκείνη τη στιγμή, όμως, νιώθει αλλιώτικά, νιώθει αλλιώτικος. Αντλεί δύναμη ώστε να γίνει διαφορετικός. Η διαφορετικότητα, από πηγή αμηχανίας και ελλιπούς ευελιξίας, γίνεται δυναμική και πανοπλία.

Αυτή η εμπειρία είναι τόσο σφοδρή, που οι επιμέρους, περιστασιακές καταστάσεις, αδειάζουν από νόημα. Οι συγκυρίες παραδίδονται στη δίνη του παροδικού(εκεί όπου ανήκουν) και δεν μπορούν να αλλοιώσουν την αίσθηση που κατακλύζει το άτομο. Αυτή η αίσθηση πηγάζει εκ των έσω και υπερακοντίζει ακόμη και μία συνθήκη αντικειμενικά δυσχερή, ακόμα και τραγική. Αυτό συμβαίνει γιατί ο ευτυχισμένος άνθρωπος δεν είναι πλέον άτομο. Ενσωματώνεται αβίαστα σε ένα σύνολο, την ίδια ώρα που αισθάνεται περίφημα στην αλλοτινά βάρβαρη μοναξιά του. Δεν νιώθει ερήμωση στη σιωπή γιατί εκεί ανθεί η πολύτιμη αλήθεια. Δεν έχει ανάγκη να κρυφτεί, ακόμη και αν μοιάζει παντελώς διαφορετικός από πριν, ακόμη και αν η απογύμνωσή του φέρνει στην επιφάνεια κάτι λιγότερο θελκτικό.

Τα δεδομένα εξελίσσονται σε ανεξέλεγκτα στοιχεία που δοκιμάζουν το άτομο και την ικανότητά του να εξέλθει της ατομικότητος. Επιπρόσθετη σημασία δεν έχουν, αφού συντόμως επικαλύπτονται ή αντικαθίστανται από άλλα στοιχεία-κανένα από όλα αυτά δεν μπορεί να επιφέρει την ευτυχία-μπορεί μόνο ως καταλύτης να μεταβάλλει την οπτική για αυτήν.

Ευτυχία είναι να μη φοβάσαι την ευτυχία. Να μην αρέσκεσαι σε αφηρημένη της σύλληψη και να επινοείς εμπόδια ώστε να αποφύγεις να την γευθείς. Η αυτογνωσία είναι η αρετή από όπου η αφετηρία για την ευτυχία εκκινεί. Φυσικά πρόκειται για έναν ελάχιστο βαθμό αυτογνωσίας, αφού η κατάκτησή της γίνεται δια βίου και πολύ συχνά αποβαίνει ανεδαφική η πλήρης προσέγγισή της. Ευτυχία χωρίς αυτογνωσία είναι μεταμφιεσμένη θλίψη. Γιατί αν η ευτυχία περάσει από δίπλα σου και εσύ αγνοείς τι επιθυμεί η φύση σου, θα την παραβλέψεις, δεν θα την αναγνωρίσεις.

Υπό αυτή την έννοια, η αυτογνωσία λειτουργεί ως δίαυλος επικοινωνίας με τις εξωτερικές δυνάμεις, είναι το αρμονικό υπόβαθρο επί του οποίου συντελείται η αλληλεπίδραση με αστάθμητες συνιστώσες-όταν εντός μας υπάρχει γαλήνη, γίνεται ιδιαίτερα δύσκολο να ανατραπεί από εξωγενείς οντότητες. Παραμένει, ωστόσο, η αρχή μιας επίπονης και ακανθώδους διαδρομής. Είναι δύσκολο όσο και κρίσιμο να μην υπερεκτιμούμε το επιτευχθέν επίπεδο αυτογνωσίας, καθώς είναι πάντα σχετικό, ενδεχομένως και στατικό, με την όποια αξιολόγησή του να στηρίζεται κατά μείζονα λόγο σε υποκειμενικά στοιχεία.

Η αυτογνωσία προλειαίνει την ψυχή, αποτινάζει την φθορά της, αποκαθιστά την περιπλοκότητα που απαντάται στη σχέση μας με τον χρόνο και την υποχθόνια ανάγκη μας για αποτίμηση των επιτευγμάτων μας με παρανομαστή αυτόν. Πολύ πιθανόν να αποδειχθεί τρωτή, σε περίπτωση που ένα γεγονός κομβικής σημασίας λάβει χώρα αιφνιδίως. Αν έχει κατακτηθεί σε επαρκή βαθμό, η αυτογνωσία συμβάλλει στην μετριοπαθή προσέγγιση των επιμέρους σκοπών και στην διδακτική ερμηνεία της πορείας προς την πραγμάτωσή τους. Εχθρεύεται τους αυτοσκοπούς γιατί βαίνουν σε εναγκαλισμό με την υπερανάλυση και την σχολαστικότητα, δύο χαρακτηριστικά ικανά να αποσείσουν την ευτυχία στο δευτερόλεπτο.

Η ευτυχία δεν είναι παρά μία πραγματική στιγμή, γεμάτη από τρωτά και ατέλειες που όμως εντάσσονται αρμονικά στην συνολική εικόνα. Είναι η ισορροπία μεταξύ φαινομενικά ασύνδετων, παράταιρων και αταίριαστων σημείων. Η υπέρτατη στιγμή προόδου, όπου η εξέλιξη αποκτά θετικό πρόσημο ακόμα και μέσα στην απόλυτη καταστροφή. Γιατί έχεις βρει τον τρόπο και μέσα από αυτήν να ανιχνεύεις το θαύμα. Γιατί έχεις βρει τον τρόπο ΣΟΥ.